10 کامپیوتر افسانه‌ای که تاریخ فناوری را متحول کردند

در دنیای پرتلاطم فناوری امروز، بازنگری به تاریخچه رایانه‌ها نه تنها جذابیت ویژه‌ای دارد، بلکه به ما امکان می‌دهد تا ریشه‌های عمیق دنیای دیجیتال معاصر را بهتر درک کنیم. رایانه‌ها در طول دهه‌های گذشته نقش محوری در پیشرفت فناوری ایفا کرده و به تدریج به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره میلیون‌ها انسان بدل شده‌اند. از دستگاه‌های نخستین و گران‌قیمت تا رایانه‌های کارآمد و مقرون‌به‌صرفه، هر یک از این ابزارها سفری خاطره‌انگیز به دوران شکوفایی فناوری را برای ما تداعی می‌کند.

در این مقاله از هامیا ژورنال، به بررسی ده رایانه‌ای می‌پردازیم که در طول تاریخ بیشترین محبوبیت را کسب کرده‌اند. از نخستین رایانه‌های خانگی که کاربران را شیفته خود ساختند تا دستگاه‌های افسانه‌ای همچون Commodore 64 و Apple II که همچنان در خاطره علاقه‌مندان فناوری زنده هستند، هر یک از این رایانه‌ها نمادی از پیشرفت‌های شگرف تکنولوژی محسوب می‌شوند. اگر شما نیز به تاریخچه این دستگاه‌های مشهور علاقه‌مندید، دعوت می‌کنیم تا در ادامه این مقاله با ما همراه شوید.

در اواخر دهه 1990، هنگامی که کامپیوترهای شخصی به تکنولوژی‌هایی مقرون‌به‌‎صرفه و قابل تهیه برای عموم تبدیل شدند، الگوهای شخصی‌سازی شده جای خود را به برندهای بزرگ‌تر و کامپیوترهای تولید انبوه دادند. شرکت دل (Dell)، به جای تمرکز بر تبلیغ مدل‌های خاص، بر روی ویژگی اصلی فروش یعنی قیمت پایین تأکید نمود. از سوی دیگر، بازگشت اپل  (Apple) با محصولات iMac، MacBook و MacBook Pro، دوگانگی مشخصی را در بازار ایجاد کرد: کاربران یا به جمع طرفداران مک می‌پیوستند یا به استفاده از رایانه‌های شخصی ادامه می‌دادند. در این میان، تفاوت میان برندهای مختلف رایانه‌های شخصی نظیر دل، اچ‌پی (HP) و ایسوس (ASUS) چندان چشمگیر نبود.

در مقابل، اوضاع در بازار اولیه رایانه‌های شخصی که کوچک‌تر، گران‌تر و به طور کلی نوپا‌تر بود، به کلی متفاوت بود. در آن دوران، رایانه شخصی صرفاً یک ابزار نبود، بلکه نمادی از هویت دیجیتال فرد محسوب می‌شد. خرید یک رایانه در اواخر دهه 1970 و 1980، سرمایه‌گذاری قابل توجهی بود که اغلب هزاران دلار هزینه داشت و به طور مستقیم بر نوع نرم‌افزارهایی که کاربر در سال‌های آتی به آن‌ها دسترسی داشت، تأثیرگذار بود. در نتیجه، علاقه‌مندان به رایانه به برندهای خاصی وفادار می‌ماندند و پیوند عاطفی عمیقی با آن‌ها برقرار می‌کردند.

رقابت میان طرفداران برندهای مختلف نظیر IBM، Tandy، اپل و کامودور (Commodore) بسیار شدید بود و به مراتب فراتر از رقابت کنونی میان کاربران مک و پی‌سی بود. این تعلق خاطر شدید به برندهای خاص، تأثیر ژرفی بر کاربران اولیه رایانه‌های خانگی گذاشت و نسلی از برنامه‌نویسان ماهر را پرورش داد. بسیاری از این افراد تا به امروز به وضوح به یاد دارند که اولین یا محبوب‌ترین رایانه آن‌ها چه بوده است.

در ادامه، به معرفی چندین مدل بسیار محبوب از این رایانه‌های قدیمی که میلیون‌ها دستگاه از آن‌ها در سرتاسر جهان به فروش رسید، خواهیم پرداخت. این فهرست شامل 10 مورد از محبوب‌ترین رایانه‌هایی است که تاکنون تولید شده‌اند. احتمالاً برخی از شما، رایانه مورد علاقه خود را در میان این فهرست بیابید.

10) Timex Sinclair 1000

در سال 1981، شرکت سینکلر (Sinclair) محصولی را به بازار عرضه کرد که حتی پس از گذشت سه دهه، قیمت آن شگفت‌انگیز به نظر می‌رسد: تنها 99.95 دلار. رایانه Timex Sinclair 1000، که با نام ZX81 نیز شناخته می‌شود، دستگاهی کوچک و مقرون‌به‌صرفه بود که از زبان برنامه‌نویسی BASIC پشتیبانی می‌کرد و تنها به 2 کیلوبایت حافظه رم و پردازنده‌ای با فرکانس 3.25 مگاهرتز مجهز بود. حتی با استانداردهای آن دوران، سرعت عملکرد این رایانه پایین بود؛ اما قیمت بسیار پایین آن، یعنی 100 دلار، آن را به گزینه‌ای جذاب برای علاقه‌مندان به فناوری تبدیل کرد که توانایی خرید رایانه‌های شخصی گران‌قیمت را نداشتند.

با توجه به قیمت پایین خود، رایانه Timex Sinclair 1000 توانست بیش از 600,000 دستگاه در ایالات متحده به فروش برساند. عملکرد کند این رایانه به دلیل طراحی ساده آن بود که در آن تنها از چهار تراشه استفاده شده بود و تمامی پردازش‌ها بر عهده واحد پردازش مرکزی (CPU) قرار داشت. همچنین، تازه‌سازی صفحه نمایش متصل به رایانه نیز توسط همین واحد پردازشی انجام می‌شد. با فعال‌سازی حالت “FAST”، سرعت محاسبات افزایش می‌یافت؛ اما در مقابل، نرخ تازه‌سازی صفحه نمایش به شدت کاهش پیدا می‌کرد. خوشبختانه، امکان ارتقای عملکرد این رایانه با استفاده از افزونه‌هایی مانند درایوهای فلاپی و ماژول‌های حافظه رم وجود داشت.

9) Tandy TRS-80

شرکت رادیو شاک در گذشته، به عنوان یکی از بازیگران اصلی بازار رایانه‌های شخصی شناخته می‌شد. در دهه 1970، زمانی که نوارهای کاست به عنوان رسانه ذخیره‌سازی رایج به کار می‌رفتند، این شرکت رایانه‌ای به نام TRS-80 را روانه بازار کرد. موفقیت چشمگیر این محصول، نام تندی (Tandy) را در کنار غول‌های آن دوران مانند IBM، اپل و کامودور قرار داد.

رایانه TRS-80 در سال 1977، پیش از آنکه بازار رایانه‌های خانگی به اوج خود برسد، معرفی شد. مدل اولیه این رایانه به 4 کیلوبایت حافظه رم، پردازنده‌ای با فرکانس 1.77 مگاهرتز و یک مانیتور 12 اینچی مجهز بود و با قیمت 600 دلار به فروش می‌رسید. با عرضه مدل‌های بعدی و یک رابط توسعه جانبی، قابلیت‌های این رایانه به طور قابل توجهی افزایش یافت و امکاناتی نظیر پشتیبانی از فلاپی دیسک، پورت‌های اضافی و حافظه بیشتر به آن اضافه شد.

سیستم عامل TRS-DOS که توسط شرکت تندی توسعه یافته بود، پیش از سیستم عامل MS-DOS مایکروسافت به محبوبیت رسید. شباهت‌های موجود میان این دو سیستم عامل، حاکی از تأثیرگذاری موفقیت TRS-80 بر توسعه سیستم عامل‌های بعدی است. این رایانه با فروش بیش از 200,000 دستگاه، موفقیت چشمگیری کسب کرد و شرکت تندی نیز با معرفی مدل‌هایی مانند Color Computer یا CoCo در سال 1980، بر موفقیت خود افزود.

8) MSX

در حالی که بازارهای ایالات متحده و اروپا عمدتاً توسط شرکت‌هایی چون IBM، کامودور، سینکلر و اپل اشغال شده بود، بازار ژاپن در دهه 1980 شاهد ظهور غول‌های سخت‌افزاری بومی خود بود. رایانه MSX از این حیث منحصر به فرد است که نام آن – که می‌تواند مخفف عبارات “Microsoft Extended Basic” یا “Machines with Software Exchangeability” باشد – در واقع به مجموعه‌ای از سیستم‌های مشابه تولید شده توسط شرکت‌های ژاپنی مانند توشیبا و سونی اطلاق می‌شود.

استاندارد سخت‌افزاری MSX تحت هدایت کازوهیکو نیشی (Kazuhiko Nishi)، معاون مایکروسافت ژاپن، طراحی و توسعه یافت. این رایانه‌ها از زبان برنامه‌نویسی Microsoft BASIC استفاده می‌کردند و از نظر قیمت، نسبت به برخی از رایانه‌های هم‌دوره خود مقرون‌به‌صرفه‌تر بودند. از زمان عرضه در سال 1983، خانواده رایانه‌های MSX توانست بیش از 5 میلیون دستگاه به فروش برساند. اگرچه MSX هرگز به یک استاندارد جهانی تبدیل نشد، اما در بازار ژاپن با استقبال بسیار خوبی روبرو شد؛ به طوری که برخی از علاقه‌مندان به بازی‌های ویدیویی، سری بازی‌های Metal Gear را ابتدا بر روی این پلتفرم محبوب تجربه کردند.

7) NEC PC-98

در حالی که MSX به عنوان یک استاندارد سخت‌افزاری مشترک، محبوبیت قابل توجهی در میان رایانه‌های ژاپنی کسب کرد، رایانه PC-98 شرکت NEC به تنهایی به موفقیت چشمگیری دست یافت. این رایانه که در سال 1982 معرفی شد، به پردازنده 5 مگاهرتزی Intel 8086 مجهز بود و دارای دو کنترل‌گر نمایشگر و 128 کیلوبایت حافظه رم بود. PC-98 برای زمان خود رایانه‌ای قدرتمند محسوب می‌شد و شرکت NEC با کسب حدود 50 درصد از سهم بازار ژاپن، به لطف موفقیت این محصول به عنوان بازیگر غالب در این بازار شناخته شد.

اگرچه در دهه 1980، رایانه‌های شخصی سازگار با IBM به تدریج بر بازار جهانی تسلط یافتند، اما معماری منحصر به فرد NEC در ژاپن همچنان حاکم بود. سری PC-98 در طول بیش از یک دهه عمر خود، بیش از 15 میلیون دستگاه به فروش رساند. البته شایان ذکر است که این میزان فروش به مدل اولیه‌ای که در سال 1982 عرضه شده بود، محدود نمی‌شود؛ بلکه حاصل تلاش‌های مستمر NEC در به‌روزرسانی و ارتقای این سری از رایانه‌ها بوده است.

در نتیجه، شرکت NEC در دهه 1980 به عنوان محبوب‌ترین تولیدکننده رایانه در ژاپن شناخته می‌شد و رایانه PC-98 نیز به عنوان همتای ژاپنی رایانه‌های شخصی IBM به شهرت رسید.

6) iMac

iMac به عنوان یک استثنا در دنیای رایانه‌های مدرن شناخته می‌شود؛ زیرا برخلاف کامپیوترهای پیشگام دهه‌های 1970 و 1980، هیچ مدل واحدی به اندازه کافی محبوبیت و ویژگی‌های متمایز نداشته است که بتواند با آن رقابت کند. این امر عمدتاً به دلیل رویکرد نوآورانه شرکت اپل بود. در سال 1998، اپل با معرفی iMac و انتقاد از طراحی یکنواخت و بی‌روح رایانه‌های موجود، به دنیای فناوری رنگ و لعاب جدیدی بخشید. اگرچه امروزه اپل از طراحی‌های رنگارنگ اولیه iMac فاصله گرفته است، اما جذابیت اصلی این محصول همچنان پابرجاست: طراحی مینیمالیستی و یکپارچه‌ای که تمامی اجزای رایانه را در محفظه مانیتور جای داده و استفاده از آن را بسیار آسان کرده است.

iMac نقطه عطفی در تاریخ شرکت اپل بود و آغازگر عصر جدیدی شد که با موفقیت محصولاتی مانند iPod و iPhone همراه بود. اگرچه iMac هرگز به اندازه لپ‌تاپ‌های MacBook و MacBook Pro که چند سال بعد معرفی شدند، به موفقیت تجاری دست نیافت، اما توانست جای پایی محکم در بازار رایانه‌های شخصی که در آن زمان تحت سلطه مایکروسافت بود، ایجاد کند.

iMac همچنین به اپل کمک کرد تا به عنوان یک شرکت پیشرو در زمینه طراحی و نوآوری شناخته شود. در سال 1999، اپل به دلیل کپی‌برداری از طراحی iMac، که با یک کمپین تبلیغاتی گسترده معرفی شده بود، دو شرکت رقیب را تحت پیگرد قانونی قرار داد. موفقیت چشمگیر محصولات اپل پس از iMac نشان می‌دهد که این سرمایه‌گذاری تبلیغاتی، تصمیم درستی بوده است.

5) Commodore Amiga

کامپیوتر Amiga 500 که در سال 1987 رونمایی شد، پس از موفقیت چشمگیر مدل‌هایی همچون Commodore 64 و Apple II، پا به عرصه رقابت گذاشت. این دستگاه با ارتقای قابل توجهی نسبت به نسل پیشین، از پردازنده‌ای 32 بیتی با فرکانس 7 مگاهرتز بهره می‌برد و به 512 کیلوبایت حافظه رم و یک درایو فلاپی 3.5 اینچی داخلی مجهز شده بود. با توجه به قیمت اولیه 700 دلاری، Amiga 500 به عنوان یک رایانه خانگی قدرتمند و مقرون‌به‌صرفه شناخته می‌شد.

طراحی مبتنی بر چندین پردازنده همکار، یکی از ویژگی‌های متمایز Amiga بود. در این طراحی، هر پردازنده وظیفه خاصی مانند پردازش صوت یا تصویر را بر عهده داشت و در نتیجه، بار محاسباتی از روی واحد پردازش مرکزی اصلی برداشته می‌شد. شرکت کامودور در طول یک دهه، مدل‌های متنوعی از Amiga را تولید کرد؛ اما مدل 500 به دلیل قیمت مناسب و قابلیت‌های قدرتمند، محبوب‌ترین آن‌ها به شمار می‌رفت. Amiga به عنوان یک پلتفرم نرم‌افزاری، به ویژه در حوزه بازی‌های رایانه‌ای و برنامه‌های خلاقانه مرتبط با صدا و تصویر، بسیار مورد توجه قرار گرفت. توانایی بالای این رایانه در انجام عملیات گرافیکی و انیمیشنی پیچیده، آن را از دیگر رایانه‌های شخصی هم‌دوره متمایز می‌کرد.

در مجموع، خانواده Amiga توانست به فروش تقریبی 6 میلیون دستگاه دست یابد که رقمی قابل توجه برای یک رایانه خانگی در دهه 1980 محسوب می‌شود.

4) Apple II

در سال 1977، همزمان با عرضه رایانه Timex Sinclair 1000 با قیمت بسیار پایین 100 دلار، شرکت اپل نیز رایانه Apple II را روانه بازار کرد. اگرچه قیمت اولیه این رایانه حدود 1300 دلار بود و به مراتب گران‌تر از رقیب خود بود، اما دلایل موجهی برای موفقیت چشمگیر آن وجود داشت. Apple II بر اساس طراحی ساده رایانه Apple I ساخته شده بود؛ با این تفاوت که به یک کیس و کیبورد مجهز شده بود و از پردازنده‌ای 1 مگاهرتزی و 4 کیلوبایت حافظه رم بهره می‌برد.

وجود هشت اسلات توسعه بر روی برد اصلی، امکان شخصی‌سازی گسترده‌ای را برای کاربران فراهم می‌کرد و به آن‌ها اجازه می‌داد تا حافظه رم را تا حداکثر 48 کیلوبایت افزایش دهند که در آن زمان رقمی قابل توجه محسوب می‌شد. اما آنچه که واقعاً Apple II را از رقبا متمایز می‌کرد، نرم‌افزارهای قدرتمندی بود که برای آن توسعه یافته بود. استیو وزنیاک (Steve Wozniak) ، یکی از بنیانگذاران اپل، درایو فلاپی دیسک مقرون‌به‌صرفه Disk II را طراحی کرد که امکان ذخیره و بازیابی اطلاعات را به صورت آسان‌تر فراهم می‌کرد. علاوه بر این، نرم‌افزار صفحه گسترده VisiCalc، این رایانه را به ابزاری قدرتمند برای کسب‌وکارها تبدیل کرد و بسیاری از شرکت‌ها حاضر بودند مبلغ قابل توجهی را برای خرید آن هزینه کنند.

Apple II به مدت پنج سال به عنوان یکی از پرفروش‌ترین رایانه‌های بازار شناخته می‌شد و بیش از یک میلیون دستگاه از آن به فروش رسید. موفقیت چشمگیر این رایانه، منجر به تولید مدل‌های مختلفی از جمله Apple IIe شد و شرکت اپل را به یکی از شرکت‌های بزرگ و شناخته شده در جهان تبدیل کرد. اگرچه در سال 1983، اپل رایانه Macintosh را معرفی کرد و تا سال 1987 یک میلیون دستگاه از آن به فروش رسید، اما تأثیرگذاری Apple II بر صنعت رایانه‌های شخصی غیرقابل انکار است.

3) ZX Spectrum

در حالی که شرکت سینکلر با رایانه Timex Sinclair 1000 در بازار ایالات متحده به موفقیت قابل توجهی دست یافت، اما بزرگترین دستاورد این شرکت، تولید و عرضه رایانه ZX Spectrum در سال 1982 بود. طراحی ZX Spectrum شباهت‌هایی به مدل قبلی داشت؛ اما با ارتقای مشخصات فنی و بهبود کیفیت ساخت، به محصولی موفق‌تر تبدیل شد. این رایانه کوچک و مقرون‌به‌صرفه، با قیمتی معادل 125 پوند در بریتانیا، به یک صفحه کلید فیزیکی مجهز بود و 16 کیلوبایت حافظه رم داشت که نسبت به مدل‌های پیشین پیشرفت قابل توجهی محسوب می‌شد.

رایانه ZX Spectrum در سطح جهانی به موفقیت چشمگیری دست یافت و بیش از 5 میلیون دستگاه از آن به فروش رسید. اما اهمیت این رایانه فراتر از اعداد فروش بود؛ زیرا ZX Spectrum نقش مهمی در فراگیر شدن رایانه‌های شخصی در بریتانیا ایفا کرد. بسیاری از افراد برای اولین بار با دنیای رایانه از طریق ZX Spectrum آشنا شدند. این رایانه مقرون‌به‌صرفه، علاقه بسیاری از جوانان را به دنیای فناوری و برنامه‌نویسی برانگیخت و زمینه را برای ایجاد مشاغل متعدد در حوزه فناوری اطلاعات و بازی‌های رایانه‌ای در بریتانیا فراهم کرد. می‌توان گفت که ZX Spectrum نقطه آغازین توسعه صنعت فناوری اطلاعات در بریتانیا بوده است.

2) IBM PC

رایانه‌های شخصی امروزی که از معماری x86 استفاده می‌کنند، در واقع وامدار میراث IBM PC هستند. این رایانه که در سال 1981 با پردازنده 4.77 مگاهرتزی Intel 8088 و 16 کیلوبایت حافظه رم معرفی شد، نقطه عطفی در تاریخ رایانه‌های شخصی محسوب می‌شود. اگرچه IBM پیش از آن نیز تلاش‌هایی برای ورود به بازار رایانه‌های شخصی انجام داده بود؛ اما مدل 5150 بود که با موفقیت چشمگیری روبرو شد. این رایانه، با بهره‌گیری از پردازنده 16 بیتی Intel، نسبت به رایانه‌های هم‌دوره خود که از پردازنده‌های 8 بیتی استفاده می‌کردند، عملکرد بهتری داشت. با وجود استفاده از یک تراشه جدید، سازگاری این رایانه با دستگاه‌های جانبی و حافظه‌های موجود، به دلیل استفاده از باس 8 بیتی، تضمین شده بود.

IBM PC با قیمت حدود 1600 دلار، در آن زمان به عنوان یک رایانه بسیار قدرتمند، مقرون‌به‌صرفه شناخته می‌شد. محبوبیت این رایانه سبب شد تا توسعه‌دهندگان نرم‌افزار، برنامه‌های خود را به گونه‌ای طراحی کنند که به شکلی بهینه از قابلیت‌های پردازنده Intel 8088 و معماری IBM PC بهره‌مند شوند. در نتیجه، شرکت‌های دیگر با کپی‌برداری از BIOS این رایانه، اقدام به تولید کلون‌هایی از IBM PC کردند.

1) Commodore 64

کامپیوتر Commodore 64 به عنوان پرفروش‌ترین رایانه شخصی در تاریخ شناخته می‌شود. این رایانه که در سال 1982 معرفی شد، به پردازنده‌ای یک مگاهرتزی مجهز بود و از ویژگی‌های برجسته‌ای همچون تراشه صوتی قدرتمند و قابلیت‌های گرافیکی پیشرفته برای آن دوره برخوردار بود. علاوه بر این، قیمت مناسب 595 دلاری و حافظه رم 64 کیلوبایتی (که نام رایانه نیز از آن گرفته شده است) از دیگر دلایل محبوبیت آن بود. قابلیت اتصال به تلویزیون و تبدیل شدن به یک کنسول بازی، بر جذابیت این رایانه افزوده بود.

در زمان عرضه، قابلیت‌های گرافیکی Commodore 64 نسبت به رایانه‌های محبوب دیگری مانند Apple II برتری داشت. قیمت مناسب و قابلیت‌های فنی پیشرفته، موجب استقبال گسترده از این رایانه شد. با کاهش هزینه‌های تولید، شرکت کامودور اقدام به کاهش قیمت این رایانه کرد که بر محبوبیت آن در طول دهه 1980 افزود. تولید این رایانه تا سال 1994 ادامه یافت.

با استفاده از مودم‌های مقرون‌به‌صرفه، Commodore 64 به یک ابزار کارآمد برای اتصال به شبکه‌های آنلاین تبدیل شد. این رایانه از زبان برنامه‌نویسی BASIC پشتیبانی می‌کرد که آن را به یک پلتفرم نرم‌افزاری محبوب تبدیل کرد. بر اساس تخمین‌ها، تعداد کل واحدهای فروخته شده از این رایانه بین 12 تا 30 میلیون دستگاه بوده است و به احتمال زیاد، حدود 17 میلیون دستگاه از این رایانه در طول عمر خود به فروش رسیده است.

یادداشت نویسنده

انتخاب ده رایانه برتر در طول تاریخ، کاری بس دشوار و همراه با چالش بوده است. به ناچار، برخی از سیستم‌های رایانه‌ای محبوب مانند آتاری از این فهرست حذف شده‌اند. با این حال، نگارش این مقاله، تجربه‌ای جالب و آموزنده بود و نشان می‌دهد که بازار رایانه‌های شخصی در دهه 1980 چه شکوفایی خیره‌کننده‌ای را تجربه کرده است. شایان ذکر است که هیچ رایانه‌ای در دو دهه اخیر نتوانسته است به محبوبیت و نفوذی دست یابد که Commodore 64 یا Apple II در زمان خود داشتند.

سخن پایانی

با مروری بر این فهرست از محبوب‌ترین رایانه‌های تاریخ، به وضوح می‌توان دریافت که هر یک از این دستگاه‌ها به شیوه‌ای بدیع و نوآورانه به اکوسیستم فناوری افزوده‌اند و تحولات شگرفی را در شیوه کار، آموزش و حتی تفریح انسان‌ها رقم زده‌اند. از رایانه‌های ساده و مقرون‌به‌صرفه که برای عموم مردم قابل دسترس شدند تا دستگاه‌های قدرتمندی که موجی نو از نوآوری را آغاز کردند، هر یک نقش محوری در تحول صنعت رایانه ایفا کرده‌اند.

این رایانه‌های برجسته فراتر از ابزارهای محاسباتی، نمادهایی از پیشرفت، خلاقیت و هویت دیجیتال برای میلیون‌ها کاربر در سراسر جهان بوده‌اند. بازنگری به این دستاوردها نه تنها برای علاقه‌مندان به فناوری، بلکه برای هر فردی که کنجکاو است ریشه‌های انقلاب دیجیتال امروز را درک کند، جذاب و آموزنده خواهد بود. این مقاله یادآور می‌شود که هر نوآوری معاصر، مرهون تلاش‌ها و رویاهای بزرگان فناوری در گذشته است و سفری به عمق این تحولات، می‌تواند راهنمای آینده باشد.

سوالات متداول