هنر قالی بافی مخصوصا فرش دستباف ترک ایران به قرن‌ها پیش برمی‌گردد. ترک زبان‌های ایرانی در اکثر هنر‌ها تخصص ویژه دارند. علاوه بر تمامی مهارت‌ها و ویژگی‌های خاصی که دارند، در بافت فرشهای دستباف ترک نیز مهارت فراوان دارند. از این رو مورد توجه ممالک و نهاد‌های خارجی قرار می‌گیرند، بنابرین به چشم می‌آیند و قابل تحسین هستند. اکثر مورخان تحقیقات چشمگیری در رابطه با قالی‌های ترک زبانان داشته‌اند که از جمله معروفان آن‌ها کلودالیان، هردوت و کسنوفون بوده است.
فرش دستباف چیست؟
فرش دستباف به نوعی از فرش‌ها گفته می‌شود که با هنری که از انگشتان متخصصان قالی بافی تراوش کرده است بافته می‌شوند. ماشین آلات هیچ نقشی در تولید آن‌ها ندارند. همانطور که از نامش پیداست با دست بافته می‌شود و صدرصد زحمت بیشتری دارد و ارزشمندتر از فرشهای ماشینی است.
تاریخچه فرش دستباف ترک ایران
با توجه به گفته‌های مورخان درباره فرش دستباف ترک از دوره ساسانیان که مابین قرن 3 تا 7 بوده، پیشرفت ترک زبانان در مهارت بافت فرش ترک به اوج رسیده است. در آن دوران از نخ‌های ابریشم و نخ‌های طلایی و نقره‌ای در بافت فرش به‌کار می‌رفت. موسی کالانکاتلی تاریخدان آلبانی که در قرن هفتم می‌زیست نیز از فرشهای ترک زبانان سخن گشوده و از این هنر بی سابقه که شامل نخ‌های ابریشم و قالی‌های نفیس در آن زمان بود تعریف کرده است.
جالب است بدانیم فرش‌هایی که در قرن‌های 17 – 16 با استفاده از نخ‌های زرین و نقره‌ای و جواهرات بافته می‌شد در آن دوران جنبه سنتی به‌خود گرفت. مراکز اصلی تولید این نوع فرش‌ها «تبریز»، «شماخی» و «بَرده» بودند. تبریز از زمان هلاکو خان از مراکز عمده تولید قالی بوده است. تبریز از قدیم الایام در هنر فرشبافی نقش بسزایی داشته است. به نوعی می‌توان گفت رونق تجارت دوباره و احیای هنر فرش بافی در اواخر دوران قاجار و اوایل آغاز سلطنت پهلوی و گسترش این حرفه را مدیون هوش و ذکاوت اهالی تبریز و استان آذربایجان شرقی هستیم.
از انواع فرشهای دستباف ترک نوع خاص فرشهای «زربفت» که برای ملوک الطوایفیان تهیه می‌شدند، گرانبها بودند. «آنتونی جنکینسون» جهانگرد انگلیسی که در قرن ۱۶ به آذربایجان مسافرت کرده بود، در مورد قالی‌های بافته شده از نخ‌های طلایی و نقره‌ای موجود در مقر تابستانی «عبدالله خان» در شهر «شاماخی» اطلاع داده است او نیز به نخ‌های خاص استفاده شده در قالی حیران مانده بود.
«یان ستریتس» جهانگرد هلندی که در قرن ۱۷ به آذربایجان مسافرت داشت، نگاشته‌هایی در مورد زین اسب حاکم شهر «شاماخی» که با برخورداری از نخ‌های طلایی و جواهرات گرانبها بافته و مزین گردیده بود، نگاشته است. اطلاعات و معلومات درخور توجه و جالب دربارهٔ قالی‌ها و مشخصات هنری آن‌ها در مراجع مکتوب متعلق به قرون وسطی آمده‌است. مؤلف نامعلوم در اثر «حدود العالم» (مرزهای جهان) متعلق به قرن ۱۰ از قالیچه‌ها و زین‌‌های بافته شده در «موغان»، زیلوهای «نخجوان» خبر می‌دهند. افزون بر این، در حماسهٔ «کتاب دَده قرقود» فرشهای ابریشمی آذربایجانی، در آثار «اب الاولی گنجوی»، «نظامی گنجوی» و «خاقانی» قالی‌های بخویی و بدون بخو ذکر شده است. زیبایی و حرفه‌ای بودن فرش آذربایجان و یا فرش تبریز علاوه بر اینکه قابل تحصین است طرفداران زیادی را به‌خود جلب کرده بود و این جلب توجه ادامه دار است.
انواع طراحی فرش دستباف ترک
نقشه‌های فرش دستباف ترک در تبریز بسیار مشهور هستند. دلیل آن به گذشته بازمی‌گردد چون طرح‌های نقشه فرش دستباف ترک توسط طراحان بسیار ماهر ترک زبان یا ترک نشین کشیده شده‌اند. و طرح‌های خاصی دارند از نمونه‌ی آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طرح سالاری
- طرح مستوفی(گل فرنگ مستوفی)
- طرح هریس
- طرح علیا
- طرح نامی
- طرح گنبد
- طرح خطیبی
- طرح گل ابریشم
- طرح اسلیمی
- طرح ترنج و لچک
- طرح ماهی
- طرح گلدانی
- طرح میناخانی
- طرح درختی
- طرح گلستانی
- طرح شکارگاه
نوع بافت فرش تبریز
ريز بافت‌ترين فرشهای ايران در تبريز بافته می‌شود. تار فرش تبريز اغلب پنبه‌ای و بسيار مستحكم و با دوام و پود و پرز پشم است. از آنجایی که پشم‌های نخ فرش تبریز اکثرا از ماکو تهیه می‌شود زبر و خشن هستند. چون پشم ماکو پشم مرغوبی است اما زبر و خشن است. به همین دلیل با توجه به نخ استفاده شده در فرش جنس نخ تاثیر بسیاری در استحکام، نرمی یا زبری فرش دارد.
فرشهای دستباف ترک اکثرا به روش گره و قلاب بافته می‌شوند. که به نوعی می‌توان گفت اکثر فرشهای دستباف و انواع تابلو فرش‌ها به این روش بافته می‌شوند. گره و قلاب طرفداران بسیاری دارد و تقریبا اکثر مردم سعی دارند از فرش‌هایی استفاده کنند که به این روش بافته شده است.
بافت ترکی در رتبه اول قرار دارد و پس از آن نوع گره و قلاب فارسی یعنی بافت فارسی مورد توجه قرار می‌گیرد. گره ترکی در بافت فرش استحکام بسیار بالایی دارد و از ظرافت خاصی برخوردار است. اگر می‌خواهید ظریف‌ترین و همچنین محکم‌ترین فرش را زیر پایتان یا به عنوان دکور و زینت در خانه داشته باشید گره ترکی بهترین گره برای بافت این نوع فرش‌ها است. گره فارسی از هر لحاظ استحکام و ظرافت بافت، در رتبه پایین‌تر از گره ترکی قرار دارد. گره فارسی بیشتر در مناطقی مانند اصفهان، تهران، مناطق کرد زبان و… بافته می‌شود و طرفداران خودش را دارد.
انواع نقشه در انواع فرش
ابتدا طراح، طرح اصلی و انتخاب شده را بر روی صفحه انتخاب شده می‌کشد، سپس با استفاده از سیستم‌های پیشرفته طرح را بر روی صفحه شطرنجی انتقال می‌دهد. البته باید اشاره کرد طرح‌ها دو نوع هستند اولی نقشه و دومی با شماره است. یعنی بر روی صفحه نقشه شماره‌هایی نوشته می‌شود که بافنده با توجه به شماره روی نقشه و رنگ نخ‌ها فرش را می‌بافد. باید توجه داشته باشید دومی نسبت به اولی دقت بیشتری نیاز دارد چون نقشههایی که شماره دارد (نقشه کامپیوتری) در تابلو فرش‌ها استفاده می‌شود و صدرصد دقت بیشتری به‌دلیل ظرافت و اندازه کوچک نسبت به فرش زمینی نیاز دارد.
مدارس آموزش فرش بافی
فرش بافی از آنجایی که بسیار مشهور است، یکی از هنرهای ارزشمند و پردرآمد است. مکان‌هایی برای علاقمندان به این رشته اختصاص داده شده که مانند مدرسه، تحصیلات راجع به فرش را آموزش می‌دهند. 7 مدرسه‌ی بنام فرش بافی شامل :
- مدرسه قالی‌بافی قوبا
- مدرسه قالی بافی آبشوران
- مدرسه قالی بافی شیروان
- مدرسه قالی‌بافی گنجه
- مدرسه قالی‌بافی قازاخ
- مدرسه قالی‌بافی قره باغ
- مدرسه قالی‌بافی تبریز
این مدارس، مدارسی هستند که از ایام قدیم شناخته شده‌اند و آموزش فرش بافی در این مدارس آغاز شده است.
تاثیر فرش طبیعی بر سلامت انسان
- جلوگیری از مشکلات تنفسی از جمله (آسم و تنگی نفس و…)
- عدم تولید الکتریسیته جهت جذب گرد وغبار
- تاثیر بر شادابی روحیه و القای آرامش
- بی ضرر بودن پرزها و پشم‌ها به دلیل استفاده از الیاف طبیعی و غیر شیمیایی
- کاهش کمر درد و زانو درد
- جذب درد مفاصل و استخوان‌ها از بدن
- تنظیم دمای بدن
- کمک به جریان خون
- جذب سردی بدن
معایب فرش دستباف
- ملزم دقت در نگهداری
- مراقبت جهت عدم جذب رطوبت و آب
- مراقبت در برابر پیله‌های پروانه و حشرات تغذیه کننده و یا جانوران کوچک مانند موش
فرش دستباف ترک فرشی است که جدا از اینکه خودش جزعی از زیبایی‌های خارق‌العاده خانه و جز سبک زندگی است، به دلیل تنوع رنگی که دارد می‌توان آن را با دکوراسیون لوکس و هر نوع دکوراسیون خانه ست کرد.
اگر محتوای ما برایتان جذاب بود و چیزی از آن آموختید، لطفاً لحظه‌ای وقت بگذارید و این چند خط را بخوانید:
ما گروهی کوچک و مستقل از دوست‌داران علم و فناوری هستیم که تنها با حمایت‌های شما می‌توانیم به راه خود ادامه دهیم. اگر محتوای ما را مفید یافتید و مایلید از ما حمایت کنید، ساده‌ترین و مستقیم‌ترین راه، کمک مالی از طریق لینک دونیت در پایین صفحه است.
اما اگر به هر دلیلی امکان حمایت مالی ندارید، همراهی شما به شکل‌های دیگر هم برای ما ارزشمند است. با معرفی ما به دوستانتان، لایک، کامنت یا هر نوع تعامل دیگر، می‌توانید در این مسیر کنار ما باشید و یاری‌مان کنید. ❤️
