با هورمون های شادی بخش مغزتان آشنا شوید

اگر شما نیز مانند بسیاری از افراد، در طول روز زیاد حال و هوا عوض می کنید، گاهی هیجان زده هستید و حالت ذهنی مثبتی دارید و گاهی احساس افسردگی، عصبانیت و خستگی می کنید، پس اثرات این هورمون ها را تجربه کرده اید. آنچه احساس ما را تعیین می کند، وضعیت شیمیایی مغز است که هر روز با افکار خود آن را ایجاد می کنیم. احساسی که ما آن را شادمانی می نامیم ناشی از وجود چهار هورمون خاص مغز (هورمون های شادی در مغز) است، دوپامین، اکسی توسین، اندورفین و سروتونین. هر کدام از این مواد شیمیایی شادی بخش، احساس متفاوتی را راه اندازی می کنند.

هورمون های شادی در مغز

هورمون ها به عنوان پیام رسان برای بدن ما عمل می کنند و همه چیز را از عملکرد فیزیکی گرفته تا رفاه عاطفی ما تنظیم می کنند. نکته جالب در مورد بسیاری از این هورمون ها این است که آنها به شدت تحت تاثیر افکار، فعالیت ها و حتی غذاهایی که می خوریم هستند. درک این مواد شیمیایی و نحوه عملکرد آنها می تواند به شما کمک کند تا استراتژی های خاصی برای احساس بهتر ابداع کنید. چهار هورمون کلیدی تقویت کننده شادی عبارتند از:

1- دوپامین: هورمون انگیزه

دوپامین این هورمون شادی در مغز، لذت به دست آوردن چیزهایی را به وجود می آورد که نیازهای شما را برآورده می کنند، احساسی مانند: “پیدایش کردم، به دستش آوردم”، به گونه ای که محرک تلاش برای رسیدن به اهداف است.
شما پیوسته بررسی می کنید تا بفهمید چه چیزی ارزش تلاش کردن دارد و چه زمانی بهتر است که تلاش خود را به هدر ندهید. مدارهای دوپامینی مغز، شما را در این راه راهنمایی می کنند. وقتی دونده‌ی دوی ماراتون خط پایان را می بیند مقدار زیادی دوپامین در بدنش آزاد می شود. یک فوتبالیست وقتی گل می زند و برای پیروزی خوشحالی می کند دوپامین به او انرژی می دهد. مغز به بدنش می گوید “من موفق شدم!” و این مسئله چنان احساس خوبی ایجاد می کند که باعث می شود او برای تجربه مجدد آن تلاش کند.
مغز این انرژی را برای پاداش هایی که در جریان زندگی کمیاب هستند ذخیره می کند. به همین جهت زمانی که اولین گیلاس فصل را میبینیم هیجان زده می شویم ولی این هیجان زدگی زیاد دوام نمی آورد. نگاه کردن به گیلاس همیشه ما را خوشحال نمی کند، زیرا مغز به جای اینکه دوپامین را برای چیزهایی که از پیش در دسترس بوده اند هدر بدهد، آن را برای چیزهایی ذخیره می کند که با نیازهای کنونی شما در ارتباط باشند.
جستجو و یافتن پاداش اجتماعی، هیجان ناشی از دوپامین را برانگیخته می کند. انسان ها سال ها تلاش می کنند تا یک جراح قلب یا ستاره موسیقی راک شوند زیرا هر قدمی که در این مسیر بر می دارند، باعث می شود دوپامین در مغزشان آزاد شود. تفاوتی نمی کند هدف شما ارتکاب یک جرم تمام عیار باشد یا زندگی کردن در ساحل، در هر صورت باز هم مغز دوپامین را در پی جستجو و یافتن مراحلی که شما را به هدف نزدیک تر می کند آزاد می نماید. پاداش های اجتماعی که دوپامین را آزاد می کنند به تجربه های منحصر به فرد زندگی ربط دارند. اما همه ما با این حقیقت زندگی می کنیم که دوپامین به زودی در بدن متابولیزه می شود و برای اینکه به دوپامین بیشتری دست یابیم مجبور خواهیم بود یک بار دیگر به سوی پاداشی دیگر قدم برداریم.
کوکائین نوعی ماده اعتیادآور است که بیش از زندگی واقعی ترشح دوپامین را تحریک می کند. کوکائین باعث می شود بدون اینکه از جای خود بلند شوید هیجان به پایان رساندن دوی ماراتون را تجربه کنید. به عبارتی شما هیجان دستیابی به موفقیت را بدون اینکه مجبور باشید به چیزی دست یابید تجربه می کنید. با این وجود اگر مغز یاد بگیرد که انتظار لذت های مصنوعی را داشته باشید پاداش های طبیعی هیجان کمتری به دنبال خواهند داشت.

2- اکسی توسین: هورمون نوازش

اکسی توسین یعنی لذت کنار گذاشتن ابزار دفاعی خود به هنگام بودن با کسی که به او اعتماد دارید. اگر احساس می کنید می توانید به فرد دیگری تکیه کنید دلیلش وجود اکسی توسین است. وقتی به فرد دیگری اعتماد می کنید یا کسی به شما اعتماد می کند اکسی توسین در بدن شما جاری می شود. به علاوه لذت احساس تعلق یا امنیت در کنار دیگران نیز از اکسی توسین ناشی می شود.
وقتی فرزند انسان متولد می شود، اکسی توسین در بدن مادر به شدت آزاد می شود و این مسئله به او انگیزه می دهد تا پیوسته از فرزند خود مراقبت کند. افزون بر این اکسی‌توسین در مغز نوزاد تازه متولد شده نیز آزاد می شود بنابراین بدون اینکه حتی خطر ترک کردن مادر خود را درک کند به او می چسبد. به مرور زمان دلبستگی نسبت به مادر افزایش می یابد.
مدارهای اکسی توسین احساس دلبستگی به دیگران را به وجود می آورند. در بسیاری از بخش های تاریخ بشری افراد زندگی خود را در شبکه‌ای از دلبستگی هایی که در آن متولد شده اند گذرانده‌اند، اما امروزه افراد تمایل کمتری به دلبستگی های پایدار دارند و اغلب اوقات آن را بی ارزش می دانند. با این حال بدون این دلبستگی ها ما احساس می کنیم مشکلی وجود دارد. دلیلش را نمی دانیم اما تمایل زیادی داریم جایی برویم که “همه اسم ما را بدانند” حال تفاوتی نمی کند که گروه سیاسی باشد که همه اعضای آن از مسئله مشابهی رنج می برند یا انجمن آنلاینی که به نظرات شما اهمیت می دهند، در هر صورت این موارد باعث می شوند حال خوبی داشته باشیم. بنابراین اکسی توسین موجب تقویت روابط، اعتماد و همدلی با دیگران می شود.
یکی از تاثیرات موسیقی بر مغز، تحریک مغز برای ترشح هورمون اکسی توسین می شود، هورمونی که با احساسات مثبت و هورمون‌های شادی‌ در مغز ارتباط دارد. 

3- اندورفین: هورمون های انرژی

معمولا  “احساس رضایت” توصیفی است که برای احساس ناشی از ترشح اندورفین بیان می شود، اما این هورمون برای زمان هایی که حالمان خوب است ترشح نمی شود. بلکه این درد جسمانی است که ترشح آن را راه اندازی می کند. به عنوان مثال ممکن است به شدت زمین بخورید، سپس بلند می شوید و می بینید که بسیار آسیب دیده اید اما حالتان خوب است. دلیل این اتفاق قدرت اندورفین است. اندورفین برای مدت کوتاهی درد را به حاشیه می راند که باعث می شود فرد آسیب دیده فرصت رسیدن به شرایطی ایمن را داشته باشد و به این طریق احتمال بقای او را افزایش می دهد.
لحظات وجود اندورفین در بدن زیاد به طول نمی انجامد زیرا درد برای بقا ارزشمند است. در واقع درد پیام بدن است که می گوید مشکلی اضطراری به وجود آمده است. اگر همیشه درد را نادیده بگیرید، آن وقت اجاق گاز داغ را لمس می کنید و با پای شکسته راه می روید. اگر دوست داشته باشید همیشه اندورفین زیادی در بدن شما آزاد شود، برای بقای خود انتخاب خوبی نکرده اید. دلیل اینکه متوجه پیام های ناراحت کننده می شویم این نیست که با فراموشی، آنها را نادیده بگیریم.
وقتی اندورفین کشف شد آن را مورفین طبیعی بدن نامیدند زیرا بسیار شبیه به موادمخدر است با این تفاوت که توسط سیستم های درونی بدن تولید می شود. اما درست تر است که بگوییم مورفین همان اندورفین صنعتی است. و دلیل اینکه هروئین و مشتقات دیگر تریاک روی ما اثر می گذارند این است که آن ها با گیرنده های طبیعی اندورفین در اعصاب ما سازگار هستند.
ما به نحوی خلق نشده ایم که همیشه اندورفین را در بدن خود ترشح کنیم. اما وقتی دچار آسیب جسمانی شده اید ولی برای دقایقی متوجه آن نمی شوید، وقتی بعد از یک کار جسمانی بسیار سخت احساس خوبی پیدا می کنید، زمان هایی که از عمق وجودتان می خندید یا واقعا گریه می کنید و احساس خوبی پیدا می کنید، اندورفین در بدنتان ترشح شده است.

4- سروتونین: هورمون احساس خوب

وقتی کسی به شما احترام می گذارد احساس خوشایندی را تجربه می کنید زیرا کسب احترام باعث ترشح سروتونین می شود سپس این احساس خوب به شما انگیزه می دهد در جستجوی احترام بیشتر برآیید. سوتونین باعث می شود احساس کنیم مهم هستیم، بنابریان مغز ما پیوسته داده های اجتماعی را محاسبه می کند و هرگاه که راه امنی برای ابراز خویشتن بیابد با ترشح سروتونین به شما پاسخ می دهد. سروتونین منجر به بهبود خلق و خو، اجتماعی تر شدن و سازگاری با محیط می شود.

عشق فقط معجونی است که از مواد شیمیایی مغز تهیه شده است

هر کدام از هورمون های شادی بخش در مغز به روش مختلفی برای عشق ورزیدن پاداش در نظر می گیرد. دوپامین جنبه‌ی “در پی معشوق دویدن” عشق را تحریک می کند. پیدا کردن فرد مورد نظر باعث می شود دوپامین زیادی در بدن ترشح شود. هر چیزی از گرفتن دست ها گرفته تا احساس مورد حمایت واقع شدن ترشح اکسی‌توسین را راه اندازی می کند. رابطه جنسی اکسی توسین فراوانی را به یک باره آزاد می کند که باعث می شود اعتماد اجتماعی زیادی در مدت بسیار کوتاهی شکل بگیرد.
از آنجایی که اکسی توسین به روش های مختلفی با عشق در ارتباط است اغلب اوقات آن را هورمون پیوند یا هورمون عشق می نامند. جنبه جایگاه اجتماعی عشق ترشح سروتونین را تحریک می کند یعنی غرور ناشی از همراهی فردی که جایگاه خاصی دارد. خندیدن و گریه کردن ترشح مقدار کمی از اندورفین را باعث می شوند. همه می دانند افرادی که عاشق هم هستند با یکدیگر می خندند، اما افسوس که عشق با گریه نیز همراه است و مسیرهای عصبی اندورفین، توضیح می دهند چرا برخی افراد همچنان روابط دردناک خود را تحمل می کنند.

چگونه مغز را برای تولید هورمون های شادی بخش فعال کنیم؟

چه عالی می شد اگر می توانستید هورمون‌های شادی بخش مغز را به شیوه جدیدی فعال کنید. آیا خوب نبود می توانستید با انجام دادن کاری که واقعا برای بدن خوب است احساس خوشایندی به دست آورید؟ شما به شیوه های زیر قادر به این کار هستید:

عادت های دوپامینی جدید

موفقیت های کوچک را هم جشن بگیرید، به سوی یک هدف جدید گام بردارید، تکالیف ناخوشایند را به بخش های کوچکتر تقسیم کنید، در معرض نور خورشید قرار گیرید، روزانه هشت ساعت بخوابید و به موسیقی گوش دهید.

عادت های اکسی توسینی جدید

قابل اعتماد باشید، باهم غذا بخورید، همدیگر را بغل کنید، ماساژ دریافت کنید.

عادت های جدید اندورفینی

یوگا انجام دهید، شکلات تلخ بخورید، فیلم کمدی ببینید و بخندید و گاهی گریه کنید.

عادت های سروتونینی جدید

از موقعیت اجتماعی خود لذت ببرید، ورزش کنید، مدیتیشن انجام دهید و مثبت اندیشی را فراگیرید.

سخن پایانی

در انتها باید بدانیم که هورمون های شادی بخش در مغز همیشه فعال نمی شوند. نیازی هم نیست همیشه “بیشترین” مقدار از این مواد را در خود تجربه کنید. اگر اوقاتی پیش می آید که احساس شادی نمی کنید، به جای اینکه معتقد باشید مشکلی وجود دارد، می توانید کاهش غیر قابل اجتناب هورمون های خود را بپذیرید. مجبور نیستید این مسئله را در پشت نقاب عادت های ناسالم پنهان کنید، کافیست یاد بگیرید آگاهانه مواد شیمیایی مغز خود را مدیریت کنید. همچنین شما می توانید از طریق هوای تازه، ورزش کردن، درست غذا خوردن، آرامش و برقراری ارتباط با دیگران بر ترشح هورمون های شادی تاثیر مثبتی داشته باشید.