عامل هوش مصنوعی چیست؟

در حوزه فناوری و هوش مصنوعی، عامل هوشمند (Intelligent agent) به عنوان برنامه‌ی رایانه‌ای شناخته می‌شوند که قادراند با اتکا به داده‌های محیطی، ورودی‌های دریافتی از کاربر و تجربیات پیشین خود، نسبت به اتخاذ تصمیمات یا ارائه خدمات اقدام نمایند. این برنامه‌ها می‌توانند به منظور جمع‌آوری خودکار اطلاعات در بازه‌های زمانی مشخص یا در پاسخ به درخواست‌های فوری کاربران در لحظه، مورد استفاده قرار گیرند. شایان ذکر است که عامل هوشمند با عنوان ربات (Bot) نیز شناخته می‌شود که این اصطلاح در واقع مخففی از واژه “Robot” است.

عملکرد یک برنامه عامل هوشمند

به طور معمول، یک برنامه عامل هوشمند با بهره‌گیری از پارامترهای تعیین‌شده توسط کاربر، اقدام به جستجو در کل یا بخشی از فضای اینترنت می‌نماید. در این فرآیند، اطلاعات مورد نظر کاربر جمع‌آوری شده و به صورت دوره‌ای یا بر اساس درخواست، در اختیار وی قرار می‌گیرد. عامل هوشمند داده قادر است تا هر نوع اطلاعات قابل شناسایی، نظیر کلمات کلیدی خاص یا تاریخ انتشار یک محتوا را استخراج نمایند.

عاملی که از قابلیت‌های هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین (Machine Learning) بهره می‌برد، از حسگرهایی مانند میکروفون و دوربین به منظور دریافت ورودی‌های کاربر استفاده می‌کند. علاوه بر این، آن‌ها از عملگرهایی نظیر بازوها و چرخ‌ها برای اعمال تغییرات در محیط پیرامون خود و همچنین از محرک‌هایی مانند بلندگوها و صفحات نمایش برای ارائه نتایج عملکرد عامل به کاربر استفاده می‌نمایند. فرآیند ارسال اطلاعات به کاربر توسط یک عامل هوش مصنوعی، تحت عنوان فناوری اعلان فشاری (Push Notification) شناخته می‌شود.

از جمله ویژگی‌های متداول در عامل هوشمند می‌توان به قابلیت انطباق با شرایط بر اساس تجربیات کسب‌شده، توانایی حل مسائل در زمان واقعی، تحلیل میزان خطا یا موفقیت در انجام وظایف و بهره‌گیری از سازوکارهای ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات مبتنی بر حافظه اشاره نمود.

در عرصه کسب‌وکار، عامل هوشمند می‌تواند در کاربردهای مرتبط با علم داده، از جمله داده‌کاوی (Data Mining) و تحلیل داده‌ها (Data Analysis) و همچنین در ارائه خدمات مشتری و پشتیبانی فنی به کار گرفته شود. در سوی دیگر، مصرف‌کنندگان از عوامل هوشمند برای انجام مقایسه بین قیمت‌های محصولات مشابه و دریافت هشدارهای به‌روزرسانی وب‌سایت‌ها بهره می‌برند.

لازم به ذکر است که عوامل هوشمند از جهاتی مشابه عوامل نرم‌افزاری (Software Agents) هستند که به عنوان برنامه‌های رایانه‌ای مستقل عمل می‌نمایند.

انواع عامل هوشمند

انواع عامل هوشمند بر اساس دامنه عملکردها و قابلیت‌های عامل و درجه هوشمندی آنها تعریف می‌شوند:

عامل‌های رفلکس ساده

در دسته‌بندی عوامل هوشمند، نوعی از آن‌ها تحت عنوان “عامل‌های رفلکس ساده” شناخته می‌شوند. این عوامل بر اساس وضعیت فعلی محیط عمل می‌کنند و هیچ توجهی به تاریخچه رویدادهای گذشته ندارند. عملکرد آن‌ها مبتنی بر قانون “رویداد-شرط-عمل” یا به اختصار ECA است. بر اساس این قانون، هنگامی که کاربر یک رویداد را آغاز می‌کند، عامل هوشمند به فهرستی از قوانین از پیش تعیین‌شده و نتایج از پیش برنامه‌ریزی‌شده مراجعه کرده و بر اساس آن واکنش نشان می‌دهد.

عامل‌های رفلکس مبتنی بر مدل

نوع دیگری از عوامل هوشمند، “عامل‌های رفلکس مبتنی بر مدل” نام دارند. این عوامل در روش عملکردی مشابه با عامل‌های رفلکس ساده عمل می‌کنند، با این تفاوت که درک جامع‌تری نسبت به محیط پیرامون خود دارند. در سیستم داخلی این عوامل، مدلی از جهان برنامه‌ریزی شده است که شامل تاریخچه تعاملات و تجربیات عامل نیز می‌شود. این مدل به عامل امکان می‌دهد تا با در نظر گرفتن وضعیت فعلی و اطلاعات مربوط به گذشته، تصمیمات بهتری اتخاذ نماید.

عامل‌های مبتنی بر هدف

“عامل‌های مبتنی بر هدف”، که با نام “عامل‌های منطقی” نیز شناخته می‌شوند، نوع پیشرفته‌تری از عوامل هوشمند هستند. این عوامل، علاوه بر اطلاعات ذخیره‌شده توسط عامل‌های مبتنی بر مدل، از اطلاعات مربوط به اهداف یا وضعیت‌های مطلوب نیز بهره می‌برند. به عبارت دیگر، آن‌ها تلاش می‌کنند تا با در نظر گرفتن وضعیت فعلی، تاریخچه رویدادها و اهداف تعیین‌شده، اقداماتی را انجام دهند که آن‌ها را به وضعیت مطلوب برساند.

عامل‌های مبتنی بر سودمندی

“عامل‌های مبتنی بر سودمندی” شباهت زیادی به عامل‌های مبتنی بر هدف دارند، اما یک معیار ارزیابی اضافی به نام “سودمندی” را ارائه می‌دهند. این معیار، هر سناریوی ممکن را بر اساس میزان مطلوبیت نتیجه آن رتبه‌بندی می‌کند. سپس، عامل هوشمند عملی را انتخاب می‌کند که احتمال دستیابی به بهترین نتیجه ممکن را به حداکثر برساند. به عنوان مثال، معیارهای رتبه‌بندی می‌توانند شامل احتمال موفقیت در انجام یک عمل یا میزان منابع مورد نیاز برای آن عمل باشند.

عامل‌های یادگیری

در نهایت، “عامل‌های یادگیری” نوعی از عوامل هوشمند هستند که قابلیت بهبود تدریجی عملکرد و افزایش آگاهی نسبت به محیط را در طول زمان دارند. این امر از طریق یک الگوریتم یا یک بخش یادگیری اضافی در ساختار آن‌ها محقق می‌شود. بخش یادگیری از بازخورد دریافتی در مورد معیارهای عملکرد استفاده می‌کند تا نحوه تغییر بخش‌های عملکردی عامل را به منظور بهبود مستمر آن تعیین نماید. این مفهوم، چگونگی عملکرد یک سیستم هوش مصنوعی را در مواجهه با تجربیات جدید تبیین می‌کند.

مثال‌هایی از عوامل هوشمند مصنوعی

در این بخش، به ارائه نمونه‌هایی از عوامل هوشمند مصنوعی می‌پردازیم تا درک بهتری از کاربردهای عملی این فناوری فراهم شود. دستیارهای هوشمند مبتنی بر هوش مصنوعی، نظیر الکسا و سیری، نمونه‌های برجسته‌ای از این دسته هستند. این عوامل از حسگرهای مختلف برای درک درخواست‌های کاربران بهره می‌برند و قادرند به طور خودکار داده‌ها را از طریق اینترنت و بدون نیاز به دخالت مستقیم کاربر جمع‌آوری کنند. علاوه بر این، آن‌ها می‌توانند اطلاعات مربوط به محیط قابل مشاهده خود، مانند شرایط آب و هوایی و زمان کنونی را نیز کسب نمایند.

دستیار گوگل، به عنوان یک نمونه دیگر از عامل هوشمند مصنوعی، از قابلیت‌های یادگیری ماشین و فناوری پردازش زبان طبیعی بهره می‌برد. این عامل قادر است به سوالات کاربران پاسخ دهد و وظایفی نظیر برقراری تماس با مخاطبین ذکر شده در دستورات صوتی را انجام دهد. این توانایی‌ها، تعاملات کارآمد و هوشمندانه‌ای را با کاربران امکان‌پذیر می‌سازد.

عامل هوشمند وسایل نقلیه خودران

وسایل نقلیه خودران نیز می‌توانند به عنوان نمونه‌ای از عوامل رباتیک هوشمند در نظر گرفته شوند. این وسایل از مجموعه‌ای از حسگرها، سیستم ناوبری موقعیت‌یابی جهانی (GPS) و دوربین‌ها برای اتخاذ تصمیمات واکنشی در محیط واقعی و هدایت در ترافیک استفاده می‌کنند. این قابلیت‌ها، آن‌ها را به عنوان عوامل هوشمند پیچیده‌ای مطرح می‌سازد که قادر به درک و تعامل با محیط پیرامون خود هستند.

در حال حاضر، شرکت‌های فعال در حوزه فناوری به طور پیوسته در حال توسعه عوامل هوشمند خودمختارتر هستند که نیاز کمتری به دخالت و نظارت انسانی دارند. انتشار مدل زبانی GPT-4 توسط شرکت OpenAI نمونه‌ای از این پیشرفت‌ها است. در یک چشم‌انداز نظری، یک عامل کاملاً خودمختار به عنوان هوش مصنوعی عمومی در نظر گرفته می‌شود، جایی که عوامل هوشمند دارای نوعی آگاهی هستند و به هیچ‌گونه راهنمایی از سوی عوامل انسانی نیاز ندارند. با این حال، این مفهوم در حال حاضر در حد نظریه باقی مانده و هنوز به واقعیت عملی تبدیل نشده است.