آنچه در مورد کم خونی باید بدانید (علل، انواع و درمان کم خونی)

کم خونی زمانی رخ می دهد که گلبول های قرمز سالم کافی برای حمل اکسیژن به اندام های بدن شما وجود نداشته باشد، که  شایع ترین اختلال خونی است. این وضعیت اغلب با خستگی و ضعف همراه است.  دلیل این امر این است که کم خونی زمانی رخ می دهد که بدن شما گلبول های قرمز سالم کافی نداشته باشد.  گلبول های قرمز خون، اکسیژن را به بافت های بدن حمل می کنند.  حدود یک سوم جمعیت جهان دارای نوعی کم خونی هستند.

در این مقاله انواع، علائم و علل کم خونی و همچنین درمان های موجود را توضیح می دهیم.

علائم و نشانه های کم خونی

آنمی یا کم خونی شرایطی است که در آن خون فاقد تعداد کافی گلبول قرمز سالم برای حمل اکسیژن مورد نیاز به بافت های بدن است. علائم و نشانه های کم خونی بسته به عامل ایجادکننده و شدت بیماری متفاوت است. شایع ترین علائم همه کم‌خونی ها ضعف و خستگی است. در اینجا برخی از علائم دیگر وجود دارد.

سایر علائم رایج عبارتند از:

• پوست رنگ پریده
• ضربان قلب سریع یا نامنظم
• تنگی نفس
• درد قفسه سینه
• سردرد، سرگیجه یا سبکی سر
• هوس عجیب و غریب برای یخ، خاک یا نشاسته
• از دست دادن اشتها (اغلب در نوزادان و کودکان اتفاق می افتد)
• زبان ملتهب یا دردناک
• ناخن های شکننده
• دست و پاهای سرد

افراد مبتلا به کم خونی خفیف ممکن است علائم کمی داشته باشند یا هیچ علامتی نداشته باشند.

برخی از اشکال کم خونی علائم مشخصی ایجاد می کنند، از جمله:

• کم خونی آپلاستیک:  این نوع می تواند باعث  تب، عفونت های مکرر و بثورات پوستی شود.
• کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک:  این نوع از کم خونی می تواند باعث تحریک پذیری،  اسهال  و زبان صاف و بدون پرز شود.
• کم خونی همولیتیک:  می تواند باعث  زردی، ادرار تیره،  تب  و درد شکم شود.
• کم خونی داسی شکل:  می تواند باعث تورم دردناک در پاها و دست ها و همچنین خستگی و یرقان شود.

علل و انواع کم خونی

بدن برای زنده ماندن به گلبول های قرمز نیاز دارد. آنها هموگلوبین (پروتئین پیچیده ای که به مولکول های آهن می چسبد) را انتقال می دهند.  این مولکول ها اکسیژن را از ریه ها به سایر قسمت های بدن حمل می کنند.

شرایط مختلف سلامتی می تواند منجر به سطوح پایین گلبول های قرمز شود. انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد و علت خاصی ندارد.  در برخی افراد، تشخیص علت پایین بودن تعداد گلبول های قرمز ممکن است دشوار باشد.

سه علت اصلی کم خونی عبارتند از:

کم خونی ناشی از فقر آهن نوعی کم خونی است که به دلیل سطوح پایین آهن در بدن ایجاد می شود. این نوع کم خونی شایع ترین علت کم خونی در میان بزرگسالان است. از دست دادن خون، بارداری و رژیم غذایی کم آهن علت آن است.

وقتی بدن خون از دست می دهد، آب را از بافت های خارج از جریان خون می گیرد تا به پر نگه داشتن رگ های خونی کمک کند. این آب اضافی خون را رقیق می کند و تعداد گلبول های قرمز را کاهش می دهد. از دست دادن خون می تواند حاد و سریع یا مزمن باشد. برخی از دلایل از دست دادن سریع خون عبارتند از: جراحی، زایمان و ضربه.

از دست دادن خون مزمن اغلب مسئول کم خونی می باشد. این موضوع می تواند ناشی از زخم معده، سرطان یا نوع دیگری از تومور باشد.

سایر علل کم خونی ناشی از از دست دادن خون عبارتند از:

• بیماری های گوارشی، مانند زخم، بواسیر، سرطان یا ورم معده
• استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند: آسپرین و ایبوپروفن
• خونریزی شدید قاعدگی

کاهش یا اختلال در گلبول های قرمز

مغز استخوان یک بافت نرم و اسفنجی در مرکز استخوان ها است و نقش اساسی در ایجاد گلبول های قرمز دارد. مغز سلول‌های بنیادی را تولید می‌کند که به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت تبدیل می‌شوند.

تعدادی از بیماری ها می توانند بر مغز استخوان تأثیر بگذارند، از جمله سرطان خون. این نوعی سرطان است که باعث تولید گلبول های سفید بیش از حد و غیر طبیعی می شود و تولید گلبول های قرمز را مختل می کند.

مشکلات مربوط به مغز استخوان می تواند باعث کم خونی شود. به عنوان مثال، کم خونی آپلاستیک زمانی رخ می دهد که سلول های بنیادی کمی در مغز وجود داشته باشد یا اصلا وجود نداشته باشد.

در برخی موارد، کم خونی زمانی ایجاد می شود که گلبول های قرمز به طور معمول رشد نکرده و بالغ نمی شوند، مانند تالاسمی (شکل ارثی کم خونی).

انواع دیگر کم خونی که به دلیل کاهش یا اختلال در گلبول های قرمز رخ می دهد عبارتند از:

کم خونی داسی شکل

یک اختلال خونی است که با هموگلوبین  معیوب (Hbs) شناخته می‌شود. هموگلوبین طبیعی صاف و گرد است و به سلول اجازه عبور آسان از مویرگ‌ های خونی را می‌ دهد. سلول‌های  هموگلوبین سلول داسی سفت و به شکل داس  می‌ باشند. این سلول‌ها تمایل دارند به شکل خوشه‌ای و در کنار یکدیگر قرار گیرند، بنابراین به راحتی از مویرگ‌ های خونی عبور نمی‌ کنند. این خوشه‌ها منجر به توقف جریان خون حمل‌ کننده  اکسیژن  می‌گردند. برخلاف سلول‌ها با هموگلوبین طبیعی که بیش از ۱۲۰ روز زنده هستند، سلول‌های داسی بعد از ۲۰–۱۰ روز از بین می‌روند. این روند طی یک دوره مزمن منجر به بروز  کم خونی  می‌شود.

نارسایی کمبود آهن

این امر باعث می شود که بدن به دلیل کمبود آهن در بدن، گلبول های قرمز بسیار کمی تولید کند.

کم خونی ناشی از فقر آهن به دلیل موارد زیر ایجاد شود:

• رژیم غذایی کم آهن
• عادت ماهانه
• اهدای مکرر خون
• تمرینات استقامتی
• برخی از شرایط گوارشی، مانند  بیماری کرون
• داروهایی مانند ایبوپروفن که پوشش روده را تحریک می کنند

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

ویتامین B-12 و  فولات  هر دو برای تولید گلبول های قرمز ضروری هستند.  اگر فردی به اندازه کافی از هر یک از این ویتامین ها مصرف نکند، ممکن است تعداد گلبول های قرمز او پایین باشد. برخی از نمونه های کم خونی ناشی از کمبود ویتامین عبارتند از: کم خونی مگالوبلاستیک و کم خونی پرنیشیوز (کم‌خونی خطرناک).

تخریب گلبول های قرمز

این سلول‌ها معمولاً ۱۲۰ روز طول عمر دارند، اما بدن ممکن است قبل از تکمیل چرخه زندگی طبیعی، آنها را از بین ببرد یا حذف کند.

یکی از انواع کم خونی که در نتیجه تخریب گلبول های قرمز ایجاد می شود، کم خونی همولیتیک خود ایمنی است.  زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی، گلبول های قرمز را با یک ماده خارجی اشتباه گرفته و به آنها حمله می کند.

عوامل زیادی می توانند باعث تجزیه بیش از حد گلبول های قرمز شوند، از جمله:

• عفونت
• داروهای خاص، از جمله برخی از  آنتی بیوتیک ها
• فشار خون  شدید
• پیوند عروق و دریچه های مصنوعی قلب
• سموم تولید شده توسط بیماری پیشرفته کلیه یا کبد
• یک حمله خودایمنی برای مثال، به دلیل بیماری همولیتیک
• زهر مار یا عنکبوت

درمان کم خونی

درمان‌ های مختلفی برای کم‌ خونی وجود دارد. هدف هر کدام افزایش تعداد گلبول های قرمز است که به نوبه خود باعث افزایش میزان اکسیژن در خون می شود. در زیر درمان های مختلفی را برای انواع کم خونی بیان می کنیم:

• کم خونی ناشی از فقر آهن:  مکمل های آهن و تغییرات رژیم غذایی می توانند کمک کنند و در صورت لزوم، پزشک علت خونریزی بیش از حد را شناسایی و برطرف می کند.
• کم خونی ناشی از کمبود ویتامین:  درمان می تواند شامل مکمل های غذایی و  تزریق ویتامین  B-12 باشد.
• تالاسمی:  درمان‌ ها شامل مکمل‌های اسید فولیک، کلات آهن و برای برخی افراد تزریق خون و پیوند مغز استخوان است.
• کم خونی ناشی از بیماری مزمن:  پزشک بر روی حل مشکل زمینه ای تمرکز می کند.
• کم خونی آپلاستیک:  درمان شامل تزریق خون یا پیوند مغز استخوان می باشد.
• کم خونی داسی شکل:  درمان معمولاً شامل اکسیژن درمانی، داروهای مسکن و تزریع وریدی مایعات است، همچنین می‌تواند شامل آنتی‌ بیوتیک‌ها، مکمل‌های اسید فولیک، تزریق خون و یک داروی سرطان به نام hydroxyurea Trusted Source نیز باشد.
• کم خونی همولیتیک:  برنامه درمانی شامل داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، درمان عفونت ها و پلاسمافرزیس می باشد که خون را فیلتر می کند.

برای کم خونی چی بخوریم

اگر کمبود های تغذیه ای عامل کم خونی باشد، مصرف بیشتر غذاهای غنی از آهن می تواند کمک کننده باشند. مواد غذایی زیر سرشار از آهن هستند:

• غلات و نان غنی شده با آهن
• سبزیجات دارای برگ سبز مانند: کلم پیچ، اسفناج و شاهی
• حبوبات و لوبیا
• برنج قهوه ای
• گوشت های سفید و قرمز و جگر
• آجیل و دانه ها
• ماهی
• توفو
• تخم مرغ و لبنیات
• میوه های خشک، از جمله زردآلو، کشمش و آلو
• نوشیدنی های مبتنی بر سویا و همبرگر های گیاهی

علت کم خونی چیست؟

کم خونی می تواند در افراد در هر سن، جنس و قومیت رخ دهد. عوامل زیر خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می دهند:

• نارس به دنیا آمدن
• عادت ماهانه
• باردار بودن و زایمان
• داشتن یک رژیم غذایی کم  ویتامین، مواد معدنی و آهن
• مصرف منظم داروهایی مانند ایبوپروفن که مخاط معده را ملتهب می‌کنند
• داشتن سابقه خانوادگی کم خونی ارثی مانند: کم خونی داسی شکل یا تالاسمی
• داشتن یک اختلال روده ای که بر جذب مواد مغذی تأثیر می گذارد، مانند بیماری کرون
• از دست دادن خون، به عنوان مثال، به دلیل جراحی یا ضربه
• داشتن یک بیماری مزمن، مانند:  ایدز،  دیابت، بیماری کلیوی، سرطان،  آرتریت روماتوئید،  نارسایی قلبی  یا بیماری کبد

تشخیص کم خونی

راه های مختلفی برای تشخیص کم خونی وجود دارد، اما رایج ترین روش شامل آزمایش خون به نام شمارش کامل خون (CBC) است. این آزمایش تعدادی از مؤلفه ها را اندازه گیری می کند، از جمله:

• سطح هماتوکریت، که شامل مقایسه حجم گلبول های قرمز با حجم کل خون است
• سطح هموگلوبین
• شمارش RBC (تعداد گلبول های قرمز)

CBC می تواند نشانه ای از سلامت کلی باشد.  همچنین می تواند به پزشک در تصمیم گیری برای بررسی شرایط زمینه ای مانند سرطان خون یا بیماری کلیوی کمک کند. اگر سطوح RBC، هموگلوبین و هماتوکریت کمتر از حد طبیعی باشد، فرد احتمالاً به نوعی از کم خونی مبتلا خواهد شد.

پیشگیری از کم خونی

در برخی موارد می توان از کم خونی فقر آهن با روش های زیر پیشگیری کرد:

• درمان از دست دادن خون: برای کسانی که قاعدگی‌های سنگین یا مشکلات معده دارند مانند اسهال مکرر یا وجود خون در مدفوع، رسیدگی به عدم تعادل ریشه که منجر به از دست دادن خون می شود می‌تواند به پیشگیری از کم خونی  کمک کند.
• مصرف غذاهای حاوی آهن: خوردن غذاهای حاوی آهن بالا، مانند گوشت بدون چربی، مرغ، سبزیجات با برگ تیره و لوبیا می تواند سطح آهن را افزایش دهد.
• اطمینان از ویتامین C کافی:   نوشیدنی ها و  غذاهای حاوی ویتامین C  مانند آب پرتقال، توت فرنگی و کلم بروکلی می توانند به جذب آهن در بدن کمک کنند.
• یک رژیم غذایی متعادل: رژیم های غذایی  متعادل می توانند اطمینان حاصل کنند که آهن به اندازه کافی مصرف می شود.
• کاهش مصرف قهوه یا چای همراه با وعده های غذایی: اگر قهوه و چای را همراه با وعده های غذایی بنوشید، جذب آهن را برای بدن شما دشوار می کند.
• احتیاط در مورد قرص های کلسیم: از آنجایی که کلسیم می تواند بر نحوه جذب آهن توسط بدن شما تأثیر بگذارد، از پزشک خود بپرسید که بهترین روش برای دریافت کلسیم و آهن کافی برای بدن شما چیست.

درمان سریع کم خونی شدید

اگر دچار کم خونی فقر آهن هستید، مصرف آهن خوراکی یا تزریق وریدی آهن همراه با ویتامین C  اغلب سریع ترین راه برای افزایش سطح آهن شما است. آهن برای تولید هموگلوبین در گلبول‌ های قرمز ضروری است که به گلبول‌های قرمز کمک می‌کند تا اکسیژن را به اندام‌ ها و سایر بافت‌ های بدن منتقل کنند.

خلاصه

کم خونی زمانی اتفاق می افتد که تعداد کمی از گلبول های قرمز در بدن در گردش باشد. این اتفاق باعث کاهش سطح اکسیژن فرد می شود و می تواند منجر به علائمی مانند خستگی، رنگ پریدگی پوست، درد قفسه سینه و تنگی نفس شود. بیش از 400 نوع کم خونی وجود دارد. علل شایع از دست دادن خون، کاهش یا اختلال در تولید گلبول های قرمز و تخریب گلبول های قرمز است. شایع ترین نوع آن کم خونی ناشی از فقر آهن است. گاهی اوقات به دلیل رژیم غذایی فاقد مواد مغذی، بیماری کرون یا استفاده از برخی داروها ایجاد می‌شود.
همچنین پزشک می‌تواند از آزمایش خون CBC برای کمک به تشخیص کم خونی استفاده کند. درمان کم خونی بسته به نوع آن متفاوت است، اما ممکن است شامل مکمل‌های آهن یا ویتامین، داروها، تزریق خون و پیوند مغز استخوان باشد. با این حال، برای برخی از افراد مبتلا به کم خونی، تغییرات رژیم غذایی می تواند مشکل را حل کند.