آیا هوش مصنوعی واقعاً شغل ما را خواهد دزدید؟

افسانه‌ی جایگزینی کامل نیروی کار انسانی با ربات ها و هوش مصنوعی

برخی از مولفه‌های طرح “بازنشانی بزرگ” انجمن اقتصادی جهانی¹، شامل کاهش شدید جمعیت و جایگزین کردن نیروی کار انسانی با ربات ها و هوش مصنوعی (AI) است. سوالی که بلافاصله به ذهن خطور می‌کند این است که آیا ربات ها و هوش مصنوعی می‌توانند بعد از جایگزینی کامل نیروی کار انسانی، واقعا تمام کالاهای مورد نیاز برای طبقه‌ی مرفه جامعه را تولید کنند؟

تنها به دلیل وجود و تشریح یک برنامه، امکان تحقق آن وجود ندارد. این برنامه ممکن‌است منطقی نباشد یا با حقیقت مغایرت داشته باشد، یا وجود منابعی را فرض بگیرد که در واقعیت وجود ندارند.

پادکستر و روزنامه‌نگار، جیمز دلینگپل (James Delingpole)، در گفتگو با ویتنی وب (Whitney Webb)، روزنامه‌نگار، در تاریخ 23 اکتبر 2021 به بحث در مورد این موضوع پرداختند. در ادامه چند دقیقه از مکالمه آنها برای اختصار رونوشت شده‌است:

بیایید درباره انقلاب صنعتی چهارم صحبت کنیم. یکی از ارکان اصلی آن اتوماسیون و هوش مصنوعی است. ما قبلاً نمونه‌هایی از این را در غول‌های تجاری دیده‌ایم، مانند تلاش‌های آمازون برای جایگزین کردن نیروی کار انسانی با ربات ها. یا استارباکس که در حال راه‌اندازی باریستای هوش مصنوعی خود است؛ با این برنامه که حداقل یک باریستای هوشمند در اکثر شعبه‌ها، اگر نگوییم همه آن‌ها، داشته باشد. … چقدر طول می‌کشد تا انسان‌ها به طور کامل حذف شوند؟ و این فقط در بخش خرده‌فروشی است.

ویتنی وب (Whitney Webb) در گفتگو با جیمز دلینگپل (James Delingpole)

در بریتانیا، فروشگاه تسکو اخیراً به جمع “صندوق‌های بدون صندوقدار” پیوسته است. همه چیز با تلفن شما انجام می‌‌شود. وقتی وارد فروشگاه می‌شوید، خریدهای خود را اسکن می‌کنید. همه چیز به شما و شناسه دیجیتال منحصر به فرد شما با شرکت مرتبط است. شما به راحتی می‌توانید از فروشگاه خارج شوید. چقدر راحت است که اصلاً مجبور نیستید از کنار یک صندوقدار رد شوید.

ویتنی وب (Whitney Webb) در گفتگو با جیمز دلینگپل (James Delingpole)

ما شاهد این اتفاق به شکل گسترده در بخش تولید خواهیم بود. [کشور] شیلی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان مس در جهان است. اقتصاد شمال شیلی کاملاً وابسته به معدن‌کاری‌ست … آن‌ها در حال خودکارسازی معادن این‌جا [در شیلی] هستند. بیشتر طبقه‌ی متوسط شیلی در شمال به کار معدن مشغولند. به زودی همه‌ی آن‌ها از کار بی‌کار خواهند شد.

ویتنی وب (Whitney Webb) در گفتگو با جیمز دلینگپل (James Delingpole)

برای یک شرکت، سرمایه‌گذاری اولیه روی یک ربات یا الگوریتم هوش مصنوعی به مراتب سودآورتر از پرداخت مداوم دستمزد به یک کارگر است. دیگر نیازی به پرداخت حقوق بیماری نیست. در سراسر جهان، تلاش‌هایی برای مطالبه مزایای بهتر برای کارگران وجود دارد. ساعات کاری بهتر. ربات ها برای بسیاری از این افراد کارگر نهایی هستند؛ زیرا آن‌ها به معادلات انسانیِ کارها علاقه‌ای ندارند. حرکتی به سمت آینده‌ای بدون انسان همراه با لفاظی‌های ضد بشری در جریان است.

ویتنی وب (Whitney Webb) در گفتگو با جیمز دلینگپل (James Delingpole)

تاریخچه جایگزینی ماشین با انسان

آیا پدیده‌ی جایگزینی ماشین با انسان واقعاً جدید است؟

جایگزین کردن ماشین به جای نیروی کار انسانی روندی است که از انقلاب صنعتی اول آغاز شده‌است. بخش قابل توجهی از تولید، توسط ربات ها انجام می شود. اما آیا مهم است که ماشینِ جایگزین، یک ربات باشد یا نه؟ سوئیچ‌های مخابراتی تماس‌هایی را وصل می‌کنند که قبلاً توسط اپراتورهای تلفن وصل می‌شدند. ما این ماشین‌ها را به عنوان ربات شناسایی نمی‌کنیم (شاید به این دلیل که تنه و اندام قابل تشخیصی ندارند یا شاید به این دلیل که کار خود را به جای اشیاء فیزیکی، روی داده‌ها انجام می‌دهند). اما تأثیر آن بر تقاضای نیروی کار برای انجام برخی وظایف، برابر با تاثیر ربات ها است. در واقع این روند جایگزینی نیروی کار انسانی با هر ماشینی که بتواند کار یک انسان را انجام دهد، صرف نظر از اینکه آن را ربات بدانیم یا خیر، اتفاق می‌افتد. نکته مهم این است که فناوری در حال تغییر است و بر نحوه انجام کار ما تأثیر می‌گذارد.

واقعیت اقتصادی پشت اتوماسیون

آیا ربات ها واقعاً ارزان‌تر هستند؟

بر خلاف گفته‌ی وب، استفاده از ربات مجهز به هوش مصنوعی به جای نیروی کار انسانی، برای یک شرکت لزوماً “به‌صرفه‎‌تر” نیست. سودآوری، محاسبه‌ای است که به قیمت ربات، کارایی ربات، دستمزد فرد و کارایی نیروی کار انسانی بستگی دارد.

جایگزین کردن کالای سرمایه‌ای² (ربات یا ماشین) با نیروی کار انسانی، زمانی از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر است که هزینه کالاهای سرمایه‌ای به ازای هر واحد تولید (با احتساب کل زنجیره تأمین) کمتر از دستمزد فردی باشد که جایگزین آن می‌شود. در واقع، تنها زمانی از نظر اقتصادی این جایگزینی به شکل منطقی توجیه می‌شود که انجام کار یک کارگر، با صرف هزینه‌ی کمتر برای خرید یک ماشین یا دستگاه، ممکن باشد.

این درست است که به کارگران دستمزد پرداخت می‌شود. با این حال، ربات ها و سایر ماشین‌آلات نیز رایگان نیستند. آن‌ها نیازمند طراحی، آزمایش و نگهداری هستند. این ماشین‌ها از قطعات متعددی ساخته شده‌اند که باید تولید و حمل شوند. فرآیند تولید این قطعات توسط ترکیبی از نیروی کار انسانی و ماشین‌های دیگر انجام می‌پذیرد. در نهایت، مواد اولیه‌ی این قطعات عمدتاً از طریق عملیات معدن‌کاری و استخراج از زمین به دست می‌آیند که آن نیز فعالیتیست که توسط انسان و ماشین انجام می‌شود.

کارگران شرایط کاری بهتر را نسبت به شرایط کاری نامطلوب ترجیح می‌دهند. همچنین برای ماشین‌آلات نیز شرایط عملیاتی بهینه وجود دارد. کامیونی که در جاده‌های ناهموار و با شرایط آب و هوایی نامناسب تردد می‌کند، به سرعت فرسوده شده و یا دچار خرابی می‌شود. رایانه‌ها به محیطی با تنظیم دقیق دما و رطوبت که تحت کنترل باشد، نیاز دارند. سرورهای رایانه‌ای در یک کالای سرمایه‌ای پیچیده به نام “مرکز داده (data center)” نگهداری می‌شوند.

انقلاب اخلاقی یا آپوکالیپس؟ چرا حریم خصوصی داده های شما در خطر است؟

حقوق و دستمزدهایی که برای استخدام نیروی کار انسانی مورد نیاز است، در بازار کار و بر اساس رقابت بر سر کاربردهای متنوعِ مهارت‌های هر فرد، تعیین می‌شود. اگر هزینه بکارگیری یک ربات از هزینه‌ی استخدام یک کارگر کمتر باشد، تنها به این دلیل است که تقاضای بیشتری برای انجام کار آن فرد با آن مهارت خاص در جای دیگری از دنیا وجود دارد. به عبارت دیگر، اتوماسیون به معنای حذف آن مهارت نیست، بلکه به معنای جابجایی تقاضا برای آن مهارت است. به عبارت دیگر، ممکن‌است با به‌کارگیری ربات ها در یک زمینه خاص، تقاضا برای آن مهارت در آن زمینه خاص کاهش یابد، اما تقاضا برای آن مهارت در زمینه‌های دیگر افزایش یابد.

هزینه‌های پنهان هوش مصنوعی

آموزش، نگهداری و بروزرسانی

هوش مصنوعی (AI) به خودی خود ارزان نیست. ساخت و اجرای هوش مصنوعی نیازمند تلاش مهندسی و منابع محاسباتی مانند شبکه‌ها، سرورها و فضای ذخیره‌سازی است. مدل‌های هوش مصنوعی با داده‌هایی آموزش داده می‌شوند که باید از همان هوش انسانی‌ای نشأت بگیرند که هوش مصنوعی در حال تلاش برای بازتولید آن است. اگر می‌خواهید هوش مصنوعی را برای تشخیص عکس‌های گربه آموزش دهید، یک نیروی انسانی باید آن عکس‌ها را به عنوان گربه یا «غیر گربه» برچسب‌گذاری کرده باشد تا هوش مصنوعی بتواند اعتبارسنجی کند. حتی اگر این عکس‌ها از دوربین‌های امنیتی بیایند، باز هم کسی باید آن دوربین‌ها را نصب کرده باشد.

مروری بر فناوری دیپ فیک، کاربردها و روش‌های شناسایی آن

بعد از اینکه یک مدل ساخته شد، نیاز به نگهداری دارد. مدل‌های هوش مصنوعی برای همیشه به صورت بی‌نقص اجرا نمی‌شوند. آن‌ها باید برای “افت” (drift) مانیتور شوند و تشخیص اینکه آیا این افت به خاطر خطا در ورود اطلاعات، مانند تغییر واحدها، به وجود آمده‌است یا یک تغییر واقعی در ترجیحات مشتری که مدل در حال تلاش برای استخراج آن است، نیازمند نیروی انسانی است. در حالت دوم، مدل باید با مجموعه‌ داده‌ی جدیدی دوباره آموزش داده شود.

محدودیت‌های خودکارسازی

در سیستم‌های کامپیوتری مدرن، تا حدی قابلیت خود-تشخیصی و خود-تعمیری تعبیه شده‌است. اما در صورت بروز مشکلات جدی، اتوماسیون مجبور می‌شود با درخواست کمک، یک انسان را وارد فرآیند کند. برای تشخیص مشکلات و بازیابی سرویس در مواقع بروز خطا، حضور نیروی انسانی ضروریست.

زنجیره تأمین پیچیده ربات ها

از طراحی تا تولید: نقش حیاتی نیروی انسانی

ساخت ماشین‌آلاتی مانند ربات ها به یک ساختار تولیدی پیچیده با احتمالاً ده‌ها هزار قطعه‌ی مجزا نیاز دارد. هر قطعه باید توسط یک فرد طراحی، ساخته و با سایر قطعات ادغام شود. این ادغام‌ها و حتی تشخیص عیوب ساخت، باید توسط انسان‌ها آزمایش و اشکال‌زدایی شوند.

فرآیند جابجایی قطعات ماشین آلات توسط صنایع حمل و نقل، مانند کشتی‌رانی و کامیون‌رانی، انجام می‌شود. تمامی این مراحل مستلزم ترکیبی از نیروی کار انسانی و کالاهای سرمایه‌ای است. درست است که کارگران ممکن‌است به مرخصی استعلاجی بروند، اما ماشین آلات نیز دچار خرابی، استهلاک و فرسودگی شده و نیاز به تعمیر دارند. تعمیرکاران این ماشین آلات نیز انسان هستند و آن‌ها هم ممکن‌است به مرخصی استعلاجی بروند. در صورتی که نیاز به سرویس دوره‌ای ربات باشد، کارگران حمل و نقل، آن را بسته‌بندی کرده و بر روی کامیون بارگیری می‌کنند. استفاده از خودروهای خودران شاید روزی به واقعیت تبدیل شود، اما به این زودی‌ها شاهد آن نخواهیم بود.

ربات ها از فلزاتی ساخته شده‌اند که از معادن استخراج می‌شوند. کشف، تفکیک و استخراج ذخایر معدنی فرآیند ساده‌ای نیست و فعالیتی است که نیازمند هوش بسیار بالاست. تعداد کمی از زمین‌شناسان و مهندسان اکتشاف (که بسیاری از آن‌ها در رشته‌هایی مانند زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و غیره دارای مدرک دکترا هستند) بخش قابل توجهی از ذخایر قابل استخراج مواد معدنی را کشف کرده‌اند. بدون نیروی کار انسانی، چگونه می‌توان فلزات لازم برای ساخت ربات ها را به دست آورد؟

سوسیالیسم در عصر هوش مصنوعی هم شکست می‌خورد

تغییر در نوع مشاغل، نه کاهش آنها

فردی مانند وب ممکن‌است پاسخ دهد که ربات ها در نهایت جایگزین تمام این کارکردها خواهند شد و شاید هم روزی این اتفاق بیفتد. با این حال، جایگزین کردن نیروی کار انسانی با ماشین برای انجام یک وظیفه خاص، به طور همزمان، نیاز به نیروی کار با مهارت‌های متفاوت برای راه‌اندازی و نگه‌داری آن ماشین‌ها را ایجاد می‌کند. به همین دلیل است که امروزه به جای هیزم‌شکن‌ها، شغل‌هایی برای راننده‌های کامیون، اپراتورهای نیروگاه و متخصصان ماشین‌کاری داریم.

در صورت جایگزین کردن معدن‌کاران با ربات ها، میزان نیروی کار مورد نیاز برای ساخت این ربات ها، با در نظر گرفتن کل زنجیره تأمین، حمل و نقل و انرژی لازم برای راه‌اندازی آن‌ها، چقدر خواهد بود؟ پاسخ دقیق به این سوال دشوار است، اما به طور حتم شاهد تغییر ماهیت مشاغل خواهیم بود؛ به گونه‌ای که بخش قابل توجهی از نیروی کار به مشاغل مرتبط با طراحی، ساخت، نگهداری و بهره‌برداری از ربات ها منتقل می‌شود.

هوش مصنوعی حقیقی (Artificial GENUINE intelligence) نیکو خواهد بود

درس‌های تاریخ: انقلاب صنعتی و اشتغال

آيا جایگزین کردن نیروی کار انسانی با کالای سرمایه‌ای در طول قرون پس از انقلاب صنعتی، منجر به کاهش کل اشتغال شده‌است؟ لزوماً نه. در حال حاضر به دلیل انباشت قابل توجه سرمایه، نیاز بسیار بیشتری به نیروی کار وجود دارد؛ زیرا برای راه‌اندازی و بهره‌برداری از این سرمایه‌ها به نیروی کار بیشتری نیازمندیم. جمعیت انسان نیز (همگام با تقاضا برای نیروی کار انسانی) افزایش یافته‌است؛ چرا که بهره‌وری ما با تکیه بر میراث عظیم کالاهای سرمایه‌ای به شدت افزایش یافته و این امکان را فراهم کرده‌است که از جمعیت بسیار بیشتری پشتیبانی کنیم. در واقع بر خلاف تصور رایج، جایگزین کردن ماشین با نیروی کار انسانی، هیچگاه باعث بیکاری گسترده نشده‌است. بلکه به دلیل افزایش بهره‌وری ناشی از این سرمایه‌های جدید، تقاضا برای نیروی کار هم در نهایت افزایش پیدا کرده‌است.

خلاقیت و حل مسئله: مهارت‌های غیرقابل جایگزین

محدودیت‌های فعلی هوش مصنوعی

جایگزین کردنِ خسته‌کننده‌ترین و تکراری‌ترین مشاغل انسانی با ماشین‌ها، تقاضا برای انواع غیرقابل جایگزینِ کنونی نیروی کار را افزایش می‌دهد. این نوع مشاغل غیر قابل جایگزینی، مهارت‌های خلاقیت و حل مسئله را شامل می‌شوند. درست است که با گذشت زمان، دامنه‌ی توانمندی‌های ماشین‌ها در حال گسترش است. برای مثال، قابلیت تشخیص صوت که پیش از این کارایی ضعیفی داشت، اکنون با طیف گسترده‌تری از لهجه‌ها به شکل بسیار بهتری کنار می‌آید. با این حال، هوش مصنوعی هنوز در مرحله‌ای قرار دارد که در بهترین حالت می‌تواند با مشاهده‌ی حجم انبوهی از نمونه‌های ساخته‌شده توسط انسان، فرایند یادگیری انسان را تقلید کند. اما برای هر کسی که تلاش کرده باشد بلیط هواپیمای خود را با استفاده از یک ربات گفتگوگر (چت‌بات) تغییر دهد، کاملاً آشکار است که هوش مصنوعی در حال حاضر به مجموعه‌ی کوچکی از وظایف از پیش تعیین‌شده، محدود شده‌است.

نتیجه‌گیری: آینده‌ای با همزیستی انسان و ماشین

با افزایش توان مالی ناشی از انباشت سرمایه، سرمایه‌داران به سرمایه‌گذاری در ربات ها و سایر اشکال اتوماسیون برای جایگزین کردن نیروی کار انسانی ادامه خواهند داد. هنگامی که این امر منجر به صرفه‌جویی در هزینه‌ها شود، به معنای افزایش تولید با هزینه کمتر و در نتیجه ارتقاء سطح استانداردهای زندگیست. با ارزان‌تر شدن تولید برخی کالاها، کارگران می‌توانند کالاها و خدمات جدید و متفاوتی مطالبه کنند که این امر به طور غیرمستقیم، تقاضا برای نیروی کار در آن صنایع را تقویت می‌کند.

1. بازنشانی بزرگ (یا ابتکار بازنشانی بزرگ جهانی / The Great Reset Initiative) یک برنامه‌ی احیای اقتصادی است که توسط انجمن اقتصادی جهانی (World Economic Forum / WEF) در پاسخ به پاندمی کووید-۱۹ تدوین شده‌است. این پروژه در ژوئن ۲۰۲۰ راه‌اندازی شد. ↩︎
2. کالای سرمایه‌ای (به انگلیسی: Capital good) (که محصولات و سیستم‌های پیچیده (به انگلیسی: complex products and systems) یا CoPS نیز نامیده می‌شود)، کالایی بادوام است که برای تولید کالاها و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد. ↩︎